Terapija strahom: kako horor filmovi i dalje osvajaju publiku – i zarađuju milione

U kinima, možemo primijetiti, u ponudi su jako često horor filmovi. Ako nije rimejk, nastavak ili prednastavak, onda je povratak poznatih gotičkih ikona, horor sa serijskim ubistvima ili uzbudljivo ostvarenje nove generacije autora poput Ryana Cooglera (Sinners) i Zacha Creggera (Weapons).

Kroz metaforu, slike i narativ, horor oduvijek obrađuje teške istine o smrti, propadanju i ljudskoj prirodi – teme od kojih se popularni filmovi često klone. U vremenu kada trileri, romcomi i akcije izbjegavaju rizik, horor se suočava s ključnim pitanjima današnjice: migracijom, mentalnim zdravljem, toksičnom muškošću, vještačkom inteligencijom, sektama, fanatizmom, rodnom disforijom, teorijama zavjere, pandemijama, ekologijom, politikom, demencijom, trudnoćom, majčinstvom i tugom.

U doba polarizacije, klimatske anksioznosti i raspada zajedničke stvarnosti, horor se pokazuje kao žanr koji najbolje procesuira naše vrijeme. Nekada omražen među uglednim filmskim kritičarima, koji su ga smatrali tek stepenicom iznad pornografije, horor danas ne doživljava samo trenutak slave – već se potvrđuje kao ključni filmski žanr 21. stoljeća.

Film: Primal fear. Foto: BFA/Alamy

Posljednji veliki procvat horora dogodio se sedamdesetih godina, kada su George A. Romero, Tobe Hooper, John Carpenter i Wes Craven izvukli žanr iz gotičke prošlosti u svijet ruralne Amerike, trgovačkih centara i predgrađa, kroz subverzivne filmove koji su odražavali društvenu napetost i nepovjerenje prema vlasti u eri Vijetnama, Watergate-a i razočarane kontrakulture. Horor žanr se kreće u ciklusima inovacije, istraživanja, recikliranja i parodije, pa su devedesetih filmovi zapali u parodije (Scary Movie), loše remakeove (The Haunting) i projekte slavnih režisera koji su mislili da otkrivaju značenja i poruke koje niko prije nije primijetio (Bram Stoker’s Dracula, Mary Shelley’s Frankenstein, Wolf).

Krajem 1990-ih, trilogija hitova pokrenula je novi zamah horora u 21. stoljeće. The Blair Witch Project pokazao je da se cijela grana filmske industrije može revolucionizirati uz minimalan budžet, koristeći internet za promociju i zamjenjujući skupe specijalne efekte primarnim strahom od gubljenja u šumi. Uz Blair Witch, dva druga filma označila su povratak gotovo zaboravljenog podžanra – priče o duhovima. The Sixth Sense M. Night Shyamalana iskoristio je šokantni preokret za razvoj alternativne realnosti koja će obilježiti horor i sci-fi novog stoljeća, dok je japanski Ring najavio upotrebu nove tehnologije koja će donijeti jezive zaplete u medijima, društvenim mrežama, AI-u i Dark Webu.

Film: The Ring. Foto: Omega/Allstar

Nakon Ring-a, veća dostupnost DVD-a i širokopojasnog interneta učinila je horor filmove iz Francuske, Japana i Južne Koreje pristupačnijim zapadnoj publici, mijenjajući pojam “američkog” horora. Režiseri poput Jordana Peelea i Arija Astera kasnije su svjesno crpili iz ovog međunarodnog repertoara.

Nova francuska ekstremnost (Irréversible, Martyrs) pomjerila je granice prihvatljivog, dok je podžanr poznat kao “torture-porn” (Hostel, The Human Centipede, A Serbian Film) pojačao šokantni sadržaj nekoliko godina, prije nego što su se pojavili gledateljski prihvatljiviji duhovi, kletve i strašni likovi. Uticaj torture-porn-a i danas je vidljiv u brutalnim filmovima poput Terrifier 3, koji je zaradio 45 puta više od svog budžeta, dok uspjeh Nosferatu pokazuje da sofisticirani i eksploatacijski horor sada koegzistiraju.

Trenutni talas horora započeo je filmom The Witch (2015), a potvrđen je hitovima Get Out (2017) i Hereditary (2018). Ovaj val iskoristio je rast internetom potaknute otuđenosti i novo razumijevanje traume, uključujući kulturnu i generacijsku, koju horor jedinstveno može obraditi. Novi horor autori, poput Peelea, Jennifer Kent i Roberta Eggersa, izvode žanr iz eksploatacijskih i ponoćnih filmova u arthouse, koristeći epsko trajanje da detaljnije razviju likove i teme.

Film: The Babadook. Foto: Pictorial Press Ltd/Alamy

Novi horor autori poznaju historiju žanra i koriste je za neformalne obrate i iznenađenja publike. Osim produženog trajanja, režiseri poput Creggera, Peelea i Astera uvode formalne inovacije: neobične ili neprirodne palete boja, kadrove koji uskraćuju sigurno gledište i upotrebu dugih tišina i narativne neodređenosti da bi gradili nelagodu, umjesto stalnih jump-scare scena.

Cregger-ov Barbarian o katastrofalnom boravku u Airbnb-u koristi nekonvencionalnu strukturu i pažljivo birane glumce da pojača napetost. Njegov sljedeći film, Weapons, razotkriva centralnu misteriju – 17 nestale djece – kroz različite perspektive koje se spajaju u savršeno tempirani vrhunac, spajajući humor i horor, ali bez da film postane horor-komedija.

Filmovi novih horor autora ozbiljno se shvataju kod kritičara, koji ponekad koriste termin “elevated horror” kako bi ih razlikovali od jeftinih i razigranih filmova prošlih decenija. Promjena je postala zvanična kada su Sundance, Cannes i Toronto počeli uključivati horor u svoje glavne takmičarske selekcije, što je omogućila nova generacija filmskih kritičara koji su horor smatrali legitimnom umjetnošću.

Horor također briše granicu između arthouse i mainstream produkcije. Njegov jedinstveni ekonomski model – mali budžeti s potencijalno ogromnim profitom – daje autorima kreativnu slobodu koju režiseri velikih budžeta mogu samo sanjati, objašnjavajući zašto su streaming platforme i studiji spremni riskirati s formalno hrabrim horor projektima koje ne bi odobrili u drugim žanrovima.

Blumhouse Productions je proizvela Oscarom nominovane drame poput Whiplash i BlacKkKlansman, ali se proslavila uspješnom franšizom Paranormal Activity i uspjela da Peele-ov Get Out postane kritički i komercijalni hit, otvarajući diskusiju o postrasnoj Americi i novim perspektivama autora koji nisu bijelci ili muškarci.

Druga kompanija, A24, postala je sinonim za ‘umjetnički’ horror, privlačeći pažnju kritike i publike na projekte kao što su radovi Yorgos Lanthimos, Joanna Hogg i Sean Baker, ili australskog dvojca Danny i Michael Philippou, čiji je nadnaravni triler ‘Talk to Me’ postao hit zahvaljujući preporukama. Njihov noviji film, ‘Bring Her Back’, s izvedbom Sally Hawkins koja je toliko jeziva da ćete Paddington gledati s mukom, potvrđuje ovu tendenciju.

Andrea Riseborough in Possessor. Foto: Sundance press

U današnjem svijetu, stvarni život je zastrašujuć i depresivan više nego što bi to bilo koji filmski stvaralac mogao zamisliti. U tradicionalnom hollywoodskom modelu, korupcija se razotkriva preko pravednih medija, a predsjednik države jasno stoji na strani dobra protiv zla, ali taj pristup više ne funkcioniše. Horor je možda jedini žanr koji se suočava sa izazovima i anksioznostima sve više propadajućeg sadašnjeg vremena širom otvorenih očiju. Ako zaista živimo u Vremenima kraja, horor nas pokriva, pružajući prostor u kojem naši kolektivni strahovi mogu biti oslobođeni i pušteni da slobodno lutaju – sigurno ograničeni ivicama ekrana i trajanjem filma.

federalna.ba/The Guardian