Podjele u NATO-u oko izbora novog generalnog sekretara

Pitanje izbora novog generalnog sekretara NATO u vrijeme kada je zapadni vojni savez suočen s brojnim izazovima, izazvalo je podjele u Alijansi pošto članice s istoka Evrope žele da nasljednik Jensa Stoltenberga bude iz tog regiona koji je posebno dobio na značaju s ruskom invazijom na Ukrajinu, prenosi Radio slobodna Evropa (RSE) pisanje svjetskih medija. Izbor novog generalnog sekretara NATO biće jedno od težih pitanja s kojim će se suočiti 31 članica Alijanse na samitu u julu u Litvaniji, zajedno s pitanjima kakve bezbjednosne garancije treba ponuditi Ukrajini i odobrenja članstva Švedskoj, piše The Washington Post.

Trka za Stoltenbergovog nasljednika zahuktala se posljednjih sedmica kako se približava kraj njegovog mandata u oktobru.

Izbor generalnog sekretara NATO-a zasniva se na neformalnim konsultacijama svih članica, premda stavovi SAD, koje imaju daleko najveću vojsku u Alijansi, imaju posebnu težinu. Amerikanac je uvijek dosad bio vojni komandant alijanse, a generalni sekretar iz neke evropske države.

Diplomate iz članica NATO-a rekli su da su među kandidatima danska premijerka Mette Frederiksen, britanski ministar odbrane Ben Wallace, holandski premijer Mark Rutte i španski premijer Pedro Sanchez.

Kandidatura Frederiksen je dobila na zamahu, ističe Washington post, dodajući da je ona nedavno posjetila Bijelu kuću i da ju je Stoltenberg opisao kao "jednog od najkompetentnijih premijera u Evropi". Međutim, s druge strane, već skoro 15 godina generalni sekretar Alijanse je iz skandinavskih zemalja, pošto je prije Norvežanina Stoltenberga, koji je na čelu NATO-a od 2014, tu funkciju od 2009. obavljao Danac Anders Fogh Rasmussen.

Kandidaturu Frederiksen moglo bi da zakomplikuje i činjenica da Danska ne ispunjava dogovor u NATO da svaka članica odvaja najmanje dva odsto svog bruto domaćeg proizvoda na odbranu. Iako je Frederiksen favoritkinja za sljedećeg šefa Sjevernoatlantskog saveza, ona se suočava s protivljenjem Poljske, što ističe razdor među članicama Alijanse oko njene budućnosti u trenutku kada je ruska invazija na Ukrajinu u 18. mjesecu, ukazuje The Wall Streat Journal.

Otpor Varšave, kako navodi američki list, mogao bi da košta kandidaturu danske premijerke, pošto generalni sekretar mora biti izabran konsenzusom 31 članice. Evropski zvaničnici kažu da su među razlozima protivljenja Poljske želja da na čelo Alijanse dođe lider iz istočnog krila NATO-a, neispunjavanje obaveze Danske u pogledu izdvajanja za odbranu, kao i nevoljnost da generalni sekretar opet bude iz neke skandinavske zemlje.

Iako se smatra da većina članica za NATO-a želi da Frederiksen zameni Stoltenberga, sve veći broj država na istočnom krilu NATO-a brine da bi njen izbor, iako uveliko zaslužen, podrio potrebe Alijanse koja je suočena s ruskom invazijom na Ukrajinu, dok su te zemlje posebno ranjive, rekli su američki i evropski zvaničnici.

Četiri zemlje s istoka Evrope – Estonija, Letonija, Litvanija i Poljska – nalaze se među samo desetak članica NATO-a koje ispunjavanju obavezu o izdvajanju za odbranu, ukazuje list, dodajući da to pitanje pojačava zabrinutost među pripadnicima istočnog krila da Evropa nije dobro opremljena za dugoročno vojno suočavanje s Rusijom.

Poljska, kao i druge zemlje bliže Rusiji, vjeruje da bi Alijansa poslala snažnu poruku Moskvi postavljanjem generalnog sekretara NATO-a iz zemlje koja je nekada bila dio Sovjetskog Saveza. Utoliko je nekoliko zemalja predložilo estonsku premijerku Kaju Kallas kao alternativu za Frederiksen.

Međutim, ukazuje The Wall Street Journal, nekoliko zapadnih zemalja brine da bi imenovanje generalnog sekretara iz istočnog krila bilo previše provokativno, jer dovodi vodstvo Alijanse na prag Rusije.

Usred podjela i sve većeg pesimizma da će NATO uspjeti da se dogovori oko novog generalnog sekretara uoči samita u Litvaniji, lideri članica naginju ka mogućnosti produženja Stoltenbergovog mandata, piše Financial Times.

Intenziviranje debate o tome ko bi trebalo da nasljedi Stoltenberga dolazi u izazovno vrijeme za NATO, ocjenjuje britanski list. Rusija pokazuje povećanu ratobornost prema Zapadu i okupirala je oko petinu Ukrajine, dok u Alijansi postoje podjele oko budućih odnosa s Kijevom, a Kina se pojavljuje kao globalna vojna sila.

Opcija produženja Stoltenbergovog mandata pojavila se pošto Frederiksen i Wallace dosad nisu uspjeli da dobiju jednoglasnu podršku. Mnoge zemlje su se založile da žena prvi put bude na čelu NATO-a, dok pojedine članice kažu da bi kandidat iz istočne Evrope odrazio povećan značaj tog regiona, kao i važnost rata u Ukrajini.

Francuska i Njemačka su stale iza Frederiksen i predstavile je kao preferiranog kandidata Evrope, uprkos bojaznima u nekim istočnoevropskim državama, rekli su zvaničnici. Međutim, kako su dva izvora rekla za Financial Times, Biden nije pružio punu podršku Frederiksen na njihovom sastanku u Bijeloj kući prošle sedmice, što je dovelo u pitanje njenu kandidaturu.

Dok je Evropa već mjesecima zaokupljena beskrajnim salonskim igrama oko pitanja nasljednika Stoltenberga, SAD primjetno šute, samo ukazujući da se Biden još nije odlučio, dok snažno hvali Stoltenbergov rad, ukazuje Politco.

Budući da podrška Bijele kuće u izboru šefa NATO-a ima veliku težinu, to odugovlačenje drži NATO u neizvjesnosti, zbog čega su sve oči uprte ka Washingtonu dok sat otkucava do samita u julu kada bi Alijansa trebalo da donese odluku o svom sljedećem lideru ili produženju mandata sadašnjem.

federalna.ba/Beta