Juan Carlos o Francu, puču i egzilu: memoari koji potresaju Španiju

Nekada slavljen kao monarh koji je spasio špansku demokratiju, bivši kralj Juan Carlos I u svojim novim memoarima otvara dušu, govoreći o ličnim tragedijama, političkim usponima i bolnom osjećaju izdaje. Knjiga, simbolično nazvana Pomirenje (Réconciliation), objavljena je jedanaest godina nakon njegove abdikacije i samonametnutog egzila, ali umjesto pomirenja – otkriva duboku gorčinu, samoću i sjećanja koja još bole.

Kralj koji je naslijedio diktatora

Rođen 1938. godine u egzilu u Italiji, usred španskog građanskog rata, Juan Carlos je kao desetogodišnjak pozvan u domovinu od strane tadašnjeg diktatora Francisca Franca, koji ga je godinama lično pripremao za ulogu svog nasljednika. U memoarima opisuje kako je Franca doživljavao kao mentora i političkog učitelja, navodeći: “Poštovao sam ga enormno, cijenio njegovu inteligenciju i politički instinkt.”

U knjizi od gotovo 500 stranica, objavljenoj prvo na francuskom, a uskoro i na španskom jeziku, bivši kralj se prisjeća posljednjih trenutaka s umirućim diktatorom: “Držao sam ga za ruku dok je ležao na bolničkom krevetu. Pogledao me i rekao: ‘Vaše Visočanstvo, molim vas samo jedno – čuvajte jedinstvo zemlje.’”

Dva dana nakon Francove smrti, u novembru 1975. godine, Juan Carlos je krunisan za kralja Španije – i započeo eru demokratskih reformi koje su zemlju izvele iz diktature.

Heroj koji je izgubio domovinu

Iako je njegovo ime u početku bilo sinonim za modernu, demokratsku Španiju, posebno nakon što je 1981. spriječio vojni puč koji je prijetio da poništi demokratske reforme, Juan Carlos danas piše o svom životu s osjećajem gubitka i izdaje. “Dao sam slobodu španskom narodu uspostavljajući demokratiju, ali lično nikada nisam mogao uživati u toj slobodi” piše on. “Sada, kada mi je sin okrenuo leđa iz dužnosti, a prijatelji me napustili, shvatam da nikada nisam bio slobodan.”

Njegov odnos sa sinom, kraljem Felipem VI, očigledno je napet. U knjizi izražava bol što nije pozvan na obilježavanje 50. godišnjice smrti Franca, događaj koji je okupio najviše španske i crkvene zvaničnike. Za Juana Carlosa, to je još jedan dokaz da ga se i porodica i zemlja odriču.

Smrt brata koja ga je progonila cijeli život

Prvi put, bivši kralj otvoreno govori o tragediji iz mladosti – smrti svog mlađeg brata Alfonsa 1956. godine, kada su kao tinejdžeri u Portugalu “čistili pištolj”. “Izgubio sam prijatelja, povjerenika, brata. Ostavio je prazninu koju ništa nije moglo ispuniti. Da nije bilo njegove smrti, moj život bi bio manje mračan, manje nesretan,” priznaje Juan Carlos. Okolnosti nesreće nikada nisu do kraja istražene, što je kroz decenije hranilo brojne teorije i spekulacije.

Slava i popularnost koje je stekao spašavanjem demokratije brzo su nestale u kasnijim godinama. Mediji su otkrivali detalje o vanbračnim aferama, luksuznim putovanjima i finansijskim malverzacijama, dok je javnost sve više gubila povjerenje. Bivši kralj piše da “gorko žali” zbog svoje dugogodišnje veze s dansko-njemačkom aristokratkinjom Corinnom zu Sayn-Wittgenstein-Sayn, koja je, prema njegovim riječima, “uništila njegov ugled i ubrzala njegov pad”.

Lavina skandala i kraj vladavine

Vrhunac javnog nezadovoljstva dogodio se 2012. godine, tokom teške ekonomske krize, kada je otkriveno da je kralj bio na luksuznom lovu na slonove u Bocvani dok su milioni Španaca gubili posao. Taj trenutak postao je simbol njegove otuđenosti od naroda. Dvije godine kasnije, 2014., abdicirao je u korist svog sina, a 2020. godine preselio se u Abu Dabi, usred pandemije koja je odnijela živote više od 35.000 Španaca.

Felipe VI mu je ubrzo ukinuto godišnje primanje od 200.000 eura, nakon što su otkrivene sumnje u pranje novca i skrivene račune u Švicarskoj – iako su kasnije obje istrage obustavljene. Juan Carlos u knjizi priznaje i “tešku grešku” što je 2008. godine prihvatio poklon od 65 miliona eura od tadašnjeg saudijskog kralja Abdulaha, rekavši da je to bio “dar koji nisam znao odbiti”.

Kralj bez krune, ali i bez penzije

Uprkos pričama o njegovom ogromnom, ali neotkrivenom bogatstvu, Juan Carlos se u memoarima žali da “ne prima nikakvu penziju” i da je “jedini Španac bez naknade nakon gotovo 40 godina službe zemlji”. Ta izjava, međutim, teško da će izazvati simpatije u zemlji koja ga danas vidi više kao simbol moralnog i političkog sloma monarhije nego kao heroja tranzicije.

Memoari, koji su već izazvali burne reakcije u španskoj javnosti, više podsjećaju na ispovijest čovjeka koji pokušava opravdati vlastite odluke nego na pokušaj stvarnog pomirenja. Dok Juan Carlos piše o izgubljenim prijateljstvima, izdaji i usamljenosti, čini se da se razdor između njega i naroda – ali i njegove porodice – produbljuje više nego ikad.

federalna.ba/The Guardian