2023. u regionu: Masovna ubistva, protesti, tenzije i izbori

Zemlje regiona i njihovi građani tokom protekle godine suočili su se s brojnim izazovima, a proteklih 12 mjeseci obilježila su stravična ubistva, masovni protesti, društveni aktivizam, tenzije i brojni događaji na političkoj sceni.

Slučajevi femicida u BiH 

Uz ekonomske poteškoće, značajan porast cijena osnovnih namirnica, bh. stanovništvo je svjedočilo i porastu slučajeva nasilja nad ženama, stravičnim ubistvima i saobraćajnim nesrećama, a godinu su obilježila i dešavanja na političkoj sceni.

Krajem januara novi saziv Vijeća ministara na državnom nivou preuzeo je dužnost, uz podršku vladajuće koalicije koju čine SNSD, HDZ BiH i stranke Trojke (SDP, NiP, Naša Stranka).

Brojne humanitarne organizacije pokrenule su u februaru 2023. značajne akcije pomoći potresom pogođenom narodu Turkiye i Sirije. Pozivu za pomoć odazvao se veliki broj bh. građana.

Imenovanje Vlade Federacije BiH potvrđeno je 28. aprila 2023. godine na zasjedanju Predstavničkog doma Parlamenta Federacije BiH. Istog dana stotine građana izašlo je na protest protiv imenovanja nove Vlade tog entiteta, kao i zbog nametnute odluke visokog predstavnika Christiana Schmidta o, kako je on kazao, deblokadi vlasti u FBiH.

Sva zakonodavna i izvršna tijela na državnom i entitetskom nivou formirana su do maja 2023.

Tokom 2023. ispred sjedišta Ureda visokog predstavnika (OHR) održan je niz mirnih protesta, na kojima su građani tražili povlačenje odluka Christiana Schmidta.

Godinu na izmaku u BiH obilježila je i stravična saobraćajna nesreća koja se dogodila 26. maja 2023. Tada je život izgubila mlada doktorica Azra Spahić, a kasnije je povredama podlegla i njena kolegica Alma Suljić. Odmah, po načinjenoj saobraćajnoj nesreći, uhapšen je Armin Berberović.

Javnost u BiH i regionu 11. augusta potresla vijest o ubistvu u Gradačcu. Tog dana je Nermin Sulejmanović usmrtio svoju nevjenčanu suprugu Nizamu Hećimović pred njihovim maloljetnim djetetom, a sve to je uživo prenosio na društvenim mrežama. Kasnije je ranio policijskog službenika, a potom ubio Denisa i Đengisa Ondera te ranio Harisu Onder. Ubica je potom izvršio samoubistvo.

U jeku porasta slučajeva femicida u Bosni i Hercegovini, zabrinuti građani, ženske aktivističke formalne i neformalne grupe, organizovali su 11. oktobra proteste širom zemlje, pod sloganom "Nijedna više".

Mjesec dana poslije, bh. društvo je svjedočilo još jednom slučaju femicida. Ubistvo se dogodilo se 13. novembra u stanu u Sarajevu u kojem je živjela Emira Maslan iz Goražda. Nju je u sarajevskom naselju Alipašino Polje ubio bivši nevjenčani suprug Anel Bećirović, koji je potom pobjegao u svoj stan, gdje se zabarikadirao zajedno sa njihovim četverogodišnjim sinom. Bećirović se trenutno nalazi u pritvoru.

Šesnaestog oktobra ove godine počeo je sudski proces predsjedniku bh. entiteta Miloradu Dodiku i vršiocu dužnosti direktora Službenog glasnika Milošu Lukiću.

Proteklih 12 mjeseci obilježila su i hapšenja nekoliko bh. političkih funkcionera i ambasadora i pokretanje sudskih postupaka protiv njih.

Godinu 2023. obilježile su i posjete regionalnih i svjetskih zvaničnika BiH. Šefovi italijanske i austrijske diplomatije Antonio Tajani i Alexander Schallenberg zajedno su boravili u službenoj posjeti BiH 10. marta, a premijer Slovenije Robert Golob 13. marta. Mađarski premijer Viktor Orban posjetio je BiH 22. maja.

Predsjednik Republike Azerbejdžan Ilham Aliyev doputovao je u zvaničnu posjetu Bosni i Hercegovini 13. aprila. U julu je u posjetu BiH doputovao i premijer Albanije Edi Rama.

Hiljade građana širom BiH odazvalo se krajem oktobra pozivu Palestinske zajednice u Bosni i Hercegovini na skup za mir i podršku palestinskom narodu.

Početkom novembra BiH je posjetila i predsjednica Evropske komisije Ursula von der Leyen. U posjeti je 2. novembra bio i predsjednik turskog parlamenta Numan Kurtulmus, dok je generalni sekretar NATO-a Jens Stoltenberg u Sarajevu boravio 20. novembra.

Crna Gora dobila novog predsjednika i Vladu 

Proteklu godinu u Crnoj Gori obilježili su predsjednički i parlamentarni izbori. U toj zemlji je 2. aprila održan drugi krug predsjedničkih izbora, na kojima je pobijedio kandidat Pokreta "Evropa sad" Jakov Milatović. Pomenuti izbori označili su odlazak dotadašnjeg lidera Mila Đukanovića s vlasti nakon 32 godine.

Nakon predsjedničkih, u Crnoj Gori su 11. juna održani i prijevremeni parlamentarni izbori. Prema rezultatima DIK-a, Pokret Evropa sad (PES) osvojio je 24 mandata. Koalicija "Zajedno", koju predvodi Demokratska partija socijalista (DPS), osvojila je 21 mandat, a koalicija "Za budućnost" Crne Gore (ZBCG) 13 mandata.

Predsjednik Crne Gore Jakov Milatović je 27. juna bio domaćin Samita Procesa saradnje u jugoistočnoj Evropi (SEECP) u Podgorici, kojim se završilo jednogodišnje predsjedavanje Crne Gore toj regionalnoj inicijativi.

Crna Gora je od 14. augusta postala bogatija za još jednu turističku atrakciju. Svečano je otvorena žičara Kotor - Lovćen, koja posjetiocima pruža pogled na Bokokotorski zaliv, ali i na planinu Lovćen.

U septembru ove godine ispod zgrade Višeg suda u Podgorici otkriven tunel koji vodi do prostorije gdje se čuva dokazni materijal.

U oktobru su u nekoliko gradova Crne Gore održani masovni skupovi podrške narodu Palestine.

Takmičenje u izležavanju, po kojem je Crna Gora jedinstvena u Evropi i koje je ove godine oborilo sve rekorde, završeno je 5. oktobra nakon 50 dana. Pobjednici su bili Lidija Marković i Filip Knežević, oboje iz Crne Gore, koji su ležali skoro 1.200 sati.

Krajem oktobra, Crnu Goru je posjetila predsjednica Evropske komisije Ursula von der Leyen.

​​​​​​​Skupština Crne Gore, rano ujutro 31. oktobra, nakon sjednice koja je trajala cijele noći izabrala je Vladu premijera Milojka Spajića, lidera Pokreta Evropa sad (PES).

Evropska agencija za graničnu i obalsku stražu Frontex zvanično je 1. novembra počela sa operativnim aktivnostima u Crnoj Gori, prema Sporazumu između Evropske unije i te zemlje.

Popis stanovništva u Crnoj Gori je, nakon dvije godine kašnjenja i dva odlaganja, počeo 3. decembra i trebao je trajati do 18. decembra, ali je Vlada odlučila da proces bude produžen za deset dana, do 28. decembra.

Srbija: Masovna ubistva, protesti i izbori

Godinu na izmaku u Srbiji obilježila su masovna ubistva, protesti građana protiv nasilja i prijevremeni parlamentarni, pokrajinski i lokalni izbori.

Srbiju je 3. maja ove godine potresla vijest o masakru u Osnovnoj školi “Vladislav Ribnikar” u Beogradu, kada je 13-godišnji učenik te škole ubio radnika obezbjeđenja i devetoro đaka, te ranio nastavnicu.

Dan kasnije, 4. maja, ubijeno je devet osoba, a 13 povrijeđeno nakon što je naoružani muškarac Uroš Blažić iz automobila u pokretu otvorio vatru na prolaznike nedaleko Mladenovca, južno od glavnog grada Srbije, i potom pobjegao. Dan kasnije je uhapšen.

U ponedjeljak 8. maja održan je prvi protestni skup u Beogradu i Novom Sadu pod nazivom "Protesti protiv nasilja" na kojima je prisustvovalo između 20 i 50 hiljada ljudi.

Predstavnici sedam udruženja poljoprivrednika postigli su 20. maja dogovor s Vladom Srbije o prekidu blokade puteva poljoprivrednom mehanizacijom na teritoriji cijele Srbije.

Odlukom Vlade Srbije u toj zemlji 27. septembra je proglašen Dan žalosti povodom događaja Kosovu 24. septembra, u Banjskoj u Zvečanu, tokom kojih je u napadima na jedinice kosovske policije poginuo Afrim Bunjaku, dok je ranjen policajac Alban Rashiti. U akciji kosovske policije ubijena su četvorica srpskih napadača, dok ih je šest lišeno slobode.

Milan Radoičić preuzeo je 29. septembra na sebe odgovornost za dešavanja u Banjskoj i izrazio spremnost da se odazove nadležnim organima Srbije.

Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić je 1. novembra raspustio trinaesti saziv Narodne skupštine Republike Srbije i raspisao vanredne parlamentarne izbore za 17. decembar.

Aleksandar Vulin 3. novembra podnio ostavku na mjesto šefa Bezbjednosno-informativne agencije (BIA).

U Beogradu je 4. novembra ispred Skupštine Srbije održan 27. protest "Srbija protiv nasilja". Bio je to ujedno i posljednji protest u ovom formatu.

Parlamentarni izbori u Srbiji održani su 17. decembra 2023. na kojima su izabrani poslanici u Narodnoj skupštini. Lista srbijanskog predsjednika Aleksandra Vučića osvojila je najviše glasova birača.

Na poziv predstavnika koalicije "Srbija protiv nasilja", u Beogradu su 18. decembra održani protesti zbog neregularnosti tokom izbora, a demonstranti su pokušali da spriječe održavanje sjednice Republičke izborne komisije.

Hrvatska ušla u Schengen i eurozonu

Hrvatska je 1. januara 2023. postala 20. država članica Evropske unije koja je ušla šengenski prostor i eurozonu i svoju nacionalnu valutu, kunu, zamijenila eurom.

Hrvatski nogometni trener Miroslav Blažević preminuo je 8. februara u 88. godini nakon teške bolesti.

U Hrvatskoj su 7. maja održani šesti po redu manjinski izbore na kojima si pravo glasa imali registrovani pripadnici nacionalnih manjina.

Predsjednik Hrvatske Zoran Milanović primio je 11. maja u svom uredu člana Predsjedništva Bosne i Hercegovine Denisa Bećirovića koji je boravio u službenoj posjeti Zagrebu.

Katastrofalne poplave pogodile su 17. maja Hrvatsku, a najteže je pogođen Obrovac, Gračac, Karlovac, Duga Resa, Hrvatska Kostajnica.

Zajednička sjednica Vijeća ministara Bosne i Hercegovine i Vlade Republike Hrvatske u Zagrebu održana je 20. juna.

Jako nevrijeme pogodilo je 19. jula Zagreb i okolinu, prilikom čega su poginule tri osobe, od kojih dvije u glavnom gradu Hrvatske, a treća u Novoj Gradišci.

Hrvatska narodna banka pustila je 15. septembra 2023. u opticaj prvu prigodnu kovanicu od dva eura “Članica europodručja” u povodu uvođenja eura kao novčane jedinice u toj zemlji.

Sloveniju pogodile najgore poplave ikada 

Sloveniju su u augustu pogodile najgore poplave ikada, u kojima je smrtno stradalo šest ljudi. Poplave su odnijele kuće i zakrčile sela ruševinama. Obilne kiše danima su padale u gotovo dvije trećine zemlje, uništavajući zgrade i mostove. Štete od katastrofalnih poplava u Sloveniji dosegle nekoliko milijardi eura.

Države članice NATO-a počele su 8. augusta pružati hitnu pomoć poplavama pogođenoj saveznici Sloveniji.

U Sloveniji je 28. augusta počeo dvodnevni 18. Bledski strateški forum, koji se 2023. godine organizovao pod naslovom "Solidarnost za globalnu sigurnost".

Slovenija 21. oktobra uvodi kontrole na državnim granicama prema Hrvatskoj i Mađarskoj, ranije ukinute Schengenskim sporazumom.

Uslijed obilnih kišnih padavina u Sloveniji su 4. novembra nabujale rijeke, pojedine su se izlile iz korita, ali je izbjegnut najgori scenario u rizičnim područjima zemlje.

Tenzije na Kosovu 

Kosovo se u januaru ove godine suočilo sa poplavama u nekoliko gradova, nakon čega je Asocijacija kosovskih opština zatražila od Vlade Kosova da pokuša da stvori hitni fond za općine u takvim slučajevima.

Premijer na dužnosti Crne Gore Dritan Abazović i premijer Kosova Albin Kurti potpisali su 14. aprila Sporazum o slobodnom nebu iznad Kosova i Crne Gore.

Za Kosovo 18. aprila stižu dobre vijesti iz Brisela, nakon što je u Evropskom parlamentu pozitivno izglasana konačna odluka o liberalizaciji viznog režima za građane Kosova, koji će moći da se kreću bez viza u šengenskom prostoru najkasnije od 1. januara 2024. godine.

Policija na Kosovu sukobila se 26. maja s lokalnim Srbima koji su se okupili ispred zgrade opštine Zvečan na sjeveru Kosova kako bi spriječili novoizabranog gradonačelnika, etničkog Albanca da uđe u zgradu.

Srbi na sjeveru Kosova sukobili su se 29. maja sa pripadnicima KFOR-a, međunarodne mirovne misije i Kosovske policije. Veliki broj mirovnih snaga KFOR-a povrijeđen je u ničim izazvanim napadima.

Policija Kosova je saopštila 14. juna da su kidnapovana tri službenika granične patrole od strane srpskih snaga u dubini teritorije Kosova, u pograničnom području na sjeveru zemlje. Iz Ministarstva Srbije je saopšteno da se hapšenje dogodilo "duboko na teritoriji centralne Srbije".

Opština Peć na Kosovu je 24. juna pogođena poplavama, u kojima je nastradala žena i njeno petogodišnje dijete.

Ministar unutrašnjih poslova Kosova Xhelal Svecla saopštio je 5. septembra da je do je na području Opštine Zvečan otkrivena velika količina oružja, uključujući automatsko oružje, patrone, ručne bombe i eksploziv.

Oko tri sata iza ponoći 24. septembra, u Banjskoj u opštini Zvečan, u napadima na jedinice kosovske policije ubijen je policajac Afrim Bunjaku, dok je ranjen njegov kolega Alban Rashiti. Specijalno tužilaštvo Kosova saopštilo je da je šest osoba privedeno i oni su osumnjičeni za više krivičnih djela, a jedan od njih i za terorizam, nakon smrtonosnih napada u selu Banjska na sjeveru Kosova.

Vlada Kosova je odlučila da omogući preregistraciju vozila na RKS tablice od 1. novembra do 15. decembra 2023. godine, kada je preregistrovano 3.443 vozila sa starih srbijanskih na RKS tablice.

Sjeverna Makedonija i Albanija 

U Skoplju je 17. marta održan 16. po redu sastanak Vijeća za stabilizaciju i pridruživanje Sjeverne Makedonije i Evropske unije (EU) kojim predsjedavao premijer te zemlje Dimitar Kovačevski. Sastanku su prisustvovali i predstavnik EU-a za vanjsku politiku i sigurnost Joseph Borrell, evropski komesar za proširenje i susjedstvo Oliver Varhelyi, kao i predstavnici zemalja članica Unije i evropskih institucija.

Čelnici Srbije i Kosova sastali su se 19. marta u Ohridu, Sjeverna Makedonija, pod pokroviteljstvom Evropske unije, u pokušaju da dogovore provedbu sporazuma o odnosima Beograda i Prištine, koji je predložila Unija, a snažno ga podržavaju i Sjedinjene Američke Države.

Djevojčica Vanja Đorđevska (14) iz Skopja, koja je nestala 27. novembra na putu do škole i za kojom je tragala cijela regija, pronađena je mrtva. Ministar unutrašnjih poslova Sjeverne Makedonije Oliver Spasovski potvrdio je da je motiv za otmicu i ubistvo maloljetne djevojčice koristoljublje i da je otac umiješan u ovo krivično djelo kao organizator s ciljem iznude novca od majke.

U Albaniji proteklu godinu su obilježile tenzije u Skupštini te zemlje, gdje opozicione stranke mjesecima unazad blokiraju rat tog zakonodavnog tijela u znak, kako su kazali, "autoritarne vladavine" vladajuće Socijalističke partije Edija Rame.

Situacija je kulminirala 21. decembra kada je Skupština Albanije izglasala ukidanje poslaničkog imuniteta bivšem premijeru Saliju Berishi, čime je na zahtjev Specijalnog tužioca otvoren put za njegovo hapšenje.

Albance je obradovao uspjeh fudbalske reprezentacije koja koja je u novembru osigurala nastup na Evropskom prvenstvu u Njemačkoj 2024. Albaniji je to drugi odlazak na EURO.

federalna.ba/AA