Fjodor Mihajlovič Dostojevski – genije koji je razumio dubine ljudske duše

Na današnji dan, 11. novembra 1821. godine, rođen je Fjodor Mihajlovič Dostojevski – jedan od najznačajnijih ruskih i svjetskih književnika, čija su djela trajno obilježila svjetsku književnost, filozofiju i psihologiju. Njegovi romani Zločin i kazna, Idiot i Braća Karamazovi i danas se smatraju remek-djelima koja neprestano otvaraju pitanja o savjesti, slobodi i smislu ljudske patnje.

Djetinjstvo i rani uticaji

Dostojevski je rođen u Moskvi, kao drugo od sedmero djece liječnika Mihaila i njegove supruge Marije Dostojevski. Otac mu je bio poznat po strogosti i autoritativnosti, dok je majka bila blage naravi i ljubiteljica poezije – spoj koji će kasnije oblikovati piščevu složenu emocionalnu i moralnu perspektivu.
Nakon majčine smrti od tuberkuloze 1837. godine, Fjodor i njegov brat Mihail upisani su u Vojnu inženjersku akademiju u Sankt Peterburgu. Iako je završio školu i kratko radio kao inženjer, Dostojevski je od najranijih dana osjećao poziv književnosti.

Prvi roman, Bijedni ljudi (1846), donio mu je iznenadnu slavu i pohvale ruskih kritičara koji su ga proglasili novim glasom siromašnih i potlačenih. Iste godine objavio je i Dvojnika, roman u kojem prvi put istražuje teme identiteta, ludila i unutrašnje borbe čovjeka sa samim sobom – motive koji će obilježiti cijeli njegov opus.

Zatvor, lažna egzekucija i progonstvo

Dostojevski je 1849. godine uhapšen zbog povezanosti s tzv. Petraševskim krugom, grupom intelektualaca koji su raspravljali o reformama i slobodi u tadašnjoj Rusiji. Iako nije bio radikalni revolucionar, čitao je i dijelio zabranjene tekstove socijalista Vissariona Belinskog, u kojima se kritizirao carizam i Crkva.

Nakon suđenja, osuđen je na smrt strijeljanjem. Dana 22. decembra 1849. izveden je zajedno s ostalim zatvorenicima na Semjonovski trg u Sankt Peterburgu. Trojici osuđenika već su bili vezani povezi na očima kada je stigla carska naredba o pomilovanju. Kazna je u posljednjem trenutku preinačena u četiri godine prisilnog rada u Sibiru, nakon čega je morao služiti kao običan vojnik.

Ova lažna egzekucija bila je duboko traumatično iskustvo koje je Dostojevskog zauvijek promijenilo. Kasnije će o tome pisati u Idiotu, kroz lik kneza Miškina koji svjedoči o čovjeku koji je preživio pogubljenje. U Sibiru je doživio duhovnu preobrazbu – u vjeri je pronašao smisao, a motivi krivnje, iskupljenja i patnje postali su okosnica njegove filozofije i književnosti.

Povratak i vrhunac stvaralaštva

Po povratku iz progonstva 1859. godine, Dostojevski se ponovo nastanio u Sankt Peterburgu i s bratom Mihailom pokrenuo časopise Vremja i Epoha. U tom periodu nastaju njegova najznačajnija djela:

• Zapisi iz mrtvog doma (1861) – autobiografski prikaz života u sibirskom zatvoru.

• Zločin i kazna (1866) – priča o studentu Raskoljnikovu koji ubistvom pokušava dokazati vlastitu moralnu nadmoć, a završava u iskupljenju i kajanju.

• Idiot (1869) – roman o čovjeku čistog srca i nesebične dobrote koji se sudara s licemjernim društvom.

• Bjesovi (1872) – politička alegorija o opasnostima fanatizma i nihilizma.

• Braća Karamazovi (1880) – njegovo posljednje i najkompleksnije djelo, duboka filozofska rasprava o vjeri, slobodi i odgovornosti.

Privatni život i unutrašnje borbe

Dostojevski je tokom života patio od epilepsije i borio se s ovisnošću o kockanju, što ga je često dovodilo u dugove i očaj. Njegov prvi brak s Marijom Isajevom bio je buran, a nakon njene smrti oženio se stenografkinjom Annom Snitkinom, koja mu je postala najveća podrška. Upravo zahvaljujući njenoj upornosti, Dostojevski je uspio prevladati finansijske probleme i dovršiti svoja najveća djela.

Fjodor Mihajlovič Dostojevski preminuo je 9. februara 1881. godine u Sankt Peterburgu, u 59. godini. Njegov sprovod okupio je hiljade ljudi, a njegov uticaj na svjetsku književnost, filozofiju i psihologiju i danas je nemjerljiv.

Dostojevski je kroz svoje likove istraživao najdublje slojeve ljudske svijesti – između dobra i zla, grijeha i iskupljenja, sumnje i vjere. Bio je i ostao pisac koji je najdublje razumio čovjeka.

federalna.ba