27 godina od potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma

Prije 27 godina, 14. decembra 1995, u Parizu je potpisan Dejtonski mirovni sporazum, kojim je, prema dogovoru od 21. novembra iste godine u Daytonu, u Sjedinjenim Američkim Državama i zvanično zaustavljen rat u Bosni i Hercegovini. Iako je od samog početka bilo jasno da potpisani Sporazum ne može biti trajno rješenje, u godinama koje su slijedile, dovoljno volje i spremnosti za iskorak nije bilo, a dejtonsko ustavno uređenje postalo je jedan od osnovnih problema u funkcioniranju moderne BiH, i prepreka na njenom putu prema euroatlantskim integracijama.

Dejtonskim mirovnim sporazumom zaustavljeni su četverogodišnji rat, stradanje i patnja ljudi, a Bosna i Hercegovina je ustrojena kao država tri konstitutivna naroda i ostalih. Prema ovom sporazumu, Federaciji BiH je pripalo 51, a Republici Srpskoj 49 posto teritorije. Distrikt Brčko ustrojen je kao posebna teritorijalna jedinica. Glavni akteri mirovnih pregovora bili su u konačnici i potpisnici Dejtonskog sporazuma – predsjednik Republike BiH Alija Izetbegović, predsjednik Hrvatske Franjo Tuđman te srbijanski predsjednik Slobodan Milošević. Potpisnici su se obavezali da međusobne odnose regulišu prema Povelji Ujedinjenih nacija, Završnom aktu iz Helsinkija i drugim dokumentima OSCE-a, uz međusobno poštovanje suvereniteta i rješavanje sporova isključivo na miroljubiv način. Kancelarija visokog predstavnika u BiH do danas je glavni autoritet u tumačenju sporazuma. Iako je prije 27 godina, kada je potpisan, bilo jasno da Dejtonski sporazum ne može biti dugotrajno rješenje, u godinama koje su slijedile, dejtonsko ustavno uređenje postalo je jedan od ključnih problema u funkcioniranju moderne Bosne i Hercegovine, kao i prepreka na njenom putu prema euroatlantskim integracijama.

Također, postalo je prepreka i samom unutrašnjem funkcioniranju države i predmet sporenja političkih opcija u vezi s tim kako bi Bosna i Hercegovina trebala izgledati kao država u budućnosti i kakvo bi njeno unutrašnje uređenje trebalo biti. U proteklim godinama, nije postignut konsenzus ni o jednom prijedlogu ustavnih promjena. Jaz među političkim predstavnicima u vezi sa izmjenama ustavnog uređenja BiH odrazio se na sve sfere života. Neki smatraju da je Bosna i Hercegovina i dalje u okovima ovog dokumenta, dok drugi smatraju da je zemlja u hibridnoj i izmijenjenoj verziji dejtonskog ustava. I međunarodni zvaničnici su također saglasni da Dejtonski sporazum ima nedostatke, što je u postdejtonskom periodu priznao i glavni američki pregovarač i tvorac Dejtonskog sporazuma Richard Holbrooke (Ričard Holbruk).
„Dejtonski sporazum zaustavio je rat u BiH, ali u njemu postoje i neke greške nastale, uglavnom, zbog njegovog nesprovođenja“, kazao je Holbruk tokom posjete Sarajevu 2005. godine.
Bivši visoki predstavnik za BiH Paddy Ashdown (Pedi Ešdaun) isticao je da je Dejtonski sporazum osnovno, ali ne i konačno rješenje za BiH i da eventualne promjene moraju doći iz same Bosne i Hercegovine. I njegovi nasljednici na toj dužnosti su ukazivali na neophodnost reforme Dejtonskog sporazuma, ali i na to da su reformski procesi u BiH potpuno stali, zbog čega je Bosna i Hercegovina najudaljenija od Evrope u odnosu na sve zemlje regiona.